ĐAU ĐẦU - TRIỆU CHỨNG DỄ GẶP NHƯNG KHÓ CHỮA

ThS.BS. Nguyễn Trương Minh Thế

Giảng viên Khoa YHCT

ĐH Y Dược TP. HCM

 

Nếu vào một ngày nào đó bạn đột nhiên bị đau đầu một cách vô duyên vô cớ. Đau nửa đầu, cả đầu hoặc đau đỉnh đầu, lúc phát lúc không, hoa mắt, sợ lạnh, phát sốt, nghẹt mũi. Rất có thể bạn đang mắc chứng “đau đầu phong” theo Đông y.

 

Chúng tôi xin giới thiệu đến quý vị một bài thuốc vô cùng hiệu quả đối với chứng này, đó là bài “Xuyên khung trà điều tán”. Bài thuốc này có từ thời nhà Tống, được viết trong sách “Thái Bình Huệ Dân Hòa Tễ Cục Phương”. Thành phần gồm Bạc hà (phơi khô) 12g, Xuyên khung 12g, Kinh giới (bỏ cành) 12g, Tế tân (bỏ đầu cuống) 03g, Phòng phong (bỏ rễ con) 4,5g, Bạch chỉ 06g, Khương hoạt 06g, Cam thảo chích 06g.

 

Cách dùng: Thuốc tán bột mịn, mỗi lần uống 06g với nước trà, ngày uống 2 lần, sau khi ăn. Có thể sắc uống. Có công dụng sơ phong chỉ thống, dùng trong những trường hợp đau đầu do ngoại cảm phong tà, biểu hiện: đau nửa đầu, cả đầu hoặc đau đỉnh đầu, hoa mắt, sợ lạnh, phát sốt, nghẹt mũi, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù. 

Chứng này do phong tà theo kinh mạch tấn công lên phần trên của cơ thể mà hình thành. Đầu là nơi hội tụ các kinh dương của cơ thể, ngoại cảm phong tà, theo kinh mạch lên đầu mắt, làm cản trở khí thanh dương, nên đau đầu, hoa mắt. Trong sách Nội kinh tố vấn, thiên Thái âm dương minh luận có nói “khi bị thương bởi phong, phần thân trên mắc trước, khi bị thương bởi thấp, phần thân dưới bị mắc trước”. Phong tà tập biểu, tà chính đấu tranh, nên sợ lạnh, phát sốt, nghẹt mũi, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù. Nếu phong tà tích lại lâu ngày không trừ, đau đầu kéo dài không khỏi, hoặc đau nửa đầu hoặc đau cả đầu, lúc phát lúc không, là do đã trở thành chứng đầu phong.

 Trong bài thuốc Xuyên khung trà điều tán, vị Xuyên khung cay ấm là vị thuốc chủ yếu điều trị mọi loại đau đầu, trừ phong hoạt huyết, chỉ thống, chuyên trị đau đầu kinh Thiếu dương (hai bên đầu, gáy) và kinh Quyết âm (đỉnh đầu) nên đóng vai trò Quân dược.

Người xưa từng nhiều lần nhắc đến khả năng tuyệt vời này của Xuyên khung. Trương Khiết Cổ nói: “có thể tán phong ở kinh Can, là thánh dược trị đau đầu kinh thiếu dương, kinh quyết âm cùng với đau đầu do huyết hư”. Còn Trương Cảnh Nhạc thì nói: “Xuyên khung tính giỏi tán lại đi theo kinh Can. Là vị  thuốc “khí trung chi huyết”, tính hay tán hay động, nên có thể tán phong hàn trị đau đầu”.

Bạc hà, Kinh giới nhẹ mà đi lên, vừa sơ phong chỉ thống vừa thanh lợi đầu mắt nên làm Thần dược.

Khương hoạt, Bạch chỉ sơ phong chỉ thống, trong đó Khương hoạt chuyên trị đau đầu kinh Thái dương (đau ở gáy và trước trán); Bạch chỉ chuyên trị đau đầu kinh Dương minh (đau vùng trước lông mày và trán). Lý Cảo nói: “Đau đầu dùng Xuyên khung, nếu không đỡ, thêm các vị thuốc dẫn kinh, kinh Thái dương thêm Khương hoạt, kinh Dương minh thêm Bạch chỉ”; Tế tân tán hàn chỉ thống, ngoài ra còn trị đau đầu kinh Thiếu âm; Phòng phong tân tán phong tà ở phần trên cơ thể. Các vị này cùng hiệp đồng trợ lực cho Quân và Thần dược tăng thêm hiệu quả sơ phong chỉ thống nên cùng làm Tá dược.

Cam thảo chích ích khí hòa trung, điều hòa các vị thuốc nên làm Sứ dược.

Dùng nước trà nấu nước làm thang hòa thuốc uống, lấy vị đắng lạnh của trà vừa thanh lợi đầu mắt ở phần trên vừa hạn chế bớt tính ôn táo và thăng tán thái quá của các vị thuốc trừ phong, ngụ ý lấy giáng mà thăng, lợi mà tán tà. Vì chứng đau đầu thuộc phong tà  thường dùng thuốc trừ phong để trị, vì trên đỉnh đầu chỉ có phong dược mới tới được. Nhưng nếu đau đầu do bệnh lâu ngày khí huyết hư hoặc do Can Thận bất túc, dương khí thịnh thì bài này không dùng được.

Theo các nghiên cứu mới hiện nay, Xuyên khung trà điều tán còn có tác dụng ức chế kết tập tiểu cầu, giảm sức cản thành mạch, cải thiện vi tuần hoàn, tăng đáng kể lưu lượng máu não, kháng viêm, giảm đau, tăng cường miễn dịch, nâng cao khả năng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào thần kinh, cải thiện các triệu chứng thần kinh ngoại biên do đái tháo đường, cải thiện triệu chứng của các bệnh lý mày đay, chàm, tăng cường khả năng trấn tĩnh của hệ thần kinh, chống động kinh, chống co giật.

Ứng dụng lâm sàng hiện nay ngoài trị đau đầu do ngoại cảm phong hàn ra còn dùng trong những trường hợp đau đầu do viêm xoang trán, đau đầu căng cơ, đau đầu vận mạch, thoái hóa cột sống cổ, đau thần kinh sinh ba (thần kinh V), liệt mặt, mày đay... rất có hiệu quả.

 

Ghi chú:

• Phụ nữ có thai khi dùng nên cẩn thận, cần hỏi ý kiến bác sĩ.
• Nếu các triệu chứng không cải thiện sau 3 ngày dùng thuốc hoặc nặng hơn, nên đến bệnh viện để các bác sĩ kiểm tra lại. Vì đau đầu vốn là triệu chứng có thể xuất hiện trong nhiều bệnh nguy hiểm như bệnh màng não, nhiễm khuẩn, nhiễm độc, ung thư di căn vào xương sọ...

 

Tài liệu tham khảo

1. Lê Bảo Lưu, Nguyễn Trương Minh Thế (2021), Phương tễ học, NXB Y học.

2. Lý Ký, Liên Kiện Vĩ (2018), Phương tễ học, NXB Trung Y Dược Trung Quốc, Bắc Kinh.