ThS.BS.Nguyễn Trương Minh Thế
Giảng viên ĐH Y Dược TP. HCM
Thuốc hoạt huyết hóa ứ theo y học cổ truyền là những loại thuốc có tác dụng thông lợi huyết mạch, làm tiêu tán huyết ứ trệ trong kinh mạch.
Tùy theo mức độ mà có thể chia ra loại hoạt huyết hóa ứ và loại phá huyết trục ứ.
Thuốc hoạt huyết hóa ứ thường tính ôn, vị cay đắng cho nên có tác dụng hành huyết tán ứ thông kinh hoạt lạc, lợi tý định thống. Thuốc được dùng để trị các chứng bệnh có những triệu chứng như:
- Đau nhức mình mẩy, đau không di chuyển.
- Chân tay tê dại
- Bên trong hoặc bên ngoài cơ thể có khối u do huyết ứ
- Chấn thương ngoại khoa gây huyết tụ
- Da, niêm mạc, lưỡi có điểm ứ huyết
- Nhiều loại bệnh nội ngoại khoa có triệu chứng ứ huyết như đau bụng kinh, tắt kinh, đau bụng sau sanh, đau ngực, thiếu máu cơ tim, thiếu máu não, ung nhọt, gãy xương…
Thường tùy nguyên nhân gây huyết ứ mà dùng thuốc hoạt huyết kết hợp với nhiều loại thuốc khác như:
- Do Hàn ngưng gây huyết ứ thì phối hợp với thuốc ôn để tán hàn như Quế, Gừng, Tế tân, Phụ tử…
- Do Phong thấp tý thì kết hợp với thuốc trừ phong thấp như Khương hoạt, Độc hoạt, Tần giao, Uy linh tiên, Tang chi…
- Do Nhiệt làm tổn thương doanh huyết thì kết hợp với thuốc thanh nhiệt lương huyết như Đơn bì, Xích thược, Đan sâm…
- Do khí trệ gây huyết ứ thì kết hợp với thuốc hành khí như Thanh bì, Trần bì, Hương phụ, Ô dược…
- Trường hợp có khối u gia thêm các thuốc hóa đàm nhuyễn kiên như Bối mẫu, Côn bố, Hải tảo, Mẫu lệ…
- Trường hợp kèm theo các chứng hư thì cần gia thêm các loại bổ khí, bổ huyết, bổ âm, bổ dương…
Thuốc hoạt huyết không nên dùng đối với phụ nữ có thai và kinh nguyệt kéo dài.
Tác dụng dược lý:
- Đối với hệ Tim mạch
- Thuốc làm giãn mạch
- Hồng hoa, Đan sâm, Tam thất, Xuyên khung, Kê huyết đằng…làm giãn động mạch vành.
- Xuyên khung có thể làm giãn động mạch não.
- Xích thược, Đào nhân, Đan sâm.. có tác dụng giãn tĩnh mạch.
Cơ chế tác dụng giãn mạch của từng loại thuốc cũng khác nhau: hoặc tác dụng trực tiếp lên thành mạch, hoặc thông qua cơ chế thần kinh thể dịch (hưng phấn acetylcholin hoặc thụ thể histamin).
- Cải thiện vi tuần hoàn
Đan sâm ngoài tác dụng tăng lưu lượng vi tuần hoàn và làm giảm độ ngưng tập máu còn làm giảm độ dính của máu và làm tăng số lượng mao mạch hoạt động.
Đan sâm
- Đối với hệ thống huyết dịch
- Tác dụng chống đông máu: Đan sâm, Xích thược
- Ức chế ngưng tập tiểu cầu: Hồng hoa
- Ức chế hình thành huyết khối: Xuyên khung, Xích thược, Đan sâm, Hồng hoa
- Tăng tốc độ lưu thông vi tuần hoàn: Đan sâm, Xuyên khung, Hồng hoa, Diên hồ sách
Hồng hoa
- Ảnh hưởng của thuốc đối với chuyển hóa
- Đối với chuyển hóa của mô liên kết: Thuốc hoạt huyết hóa ứ chủ yếu tác dụng đến sự hợp thành và phân giải của tổ chức liên kết. Thuốc có thể làm vết sẹo ổn định hoặc làm mềm các tổ chức xơ cứng, gia tăng sự hình thành chất collagen.
- Đối với chuyển hóa mỡ: Uất kim, Hồng hoa, Khương hoàng, Đan sâm, Bồ hoàng…làm giảm mỡ máu
- Đối với chuyên hóa Nitơ: Thuốc có tác dụng tăng sự hợp thành và giảm sự phân giải Nitơ có lợi cho sự lành vết thương.
Khương hoàng (Nghệ vàng)
- Đối với hệ miễn dịch
- Tác dụng ức chế: Bài thuốc gồm Ích mẫu thảo, Đương quy vĩ, Xuyên khung phòng được bệnh tán huyết sơ sinh thể ABO do có tác dụng ức chế miễn dịch, ức chế hình thành kháng thể IgG.
- Tác dụng tăng miễn dịch: Bài thuốc gồm Đan sâm, Xích thược, Đào nhân, Tam lăng, Nga truật làm tăng tác dụng thực bào của đại thực bào, tăng hệ thống tế bào lưới (tế bào võng mạc)
- Tác dụng chống ung thư
Xuyên khung, Nga truật, Hồng hoa, Uất kim, Diên hồ sách, Nhũ hương, Một dược, Đan sâm, Tam lăng, Thủy điệt có tác dụng ức chế tế bào ung thư khi thử nghiệm trên mô hình động vật.
Nga truật (Nghệ đen)
- Tác dụng giảm đau, tiêu đàm, chống nhiễm khuẩn
- Tác dụng trực tiếp đến hệ thống thần kinh làm giảm đau và an thần: Đan sâm, Nhũ hương, Một dược, Diên hồ sách, Uất kim…
- Tác dụng kháng khuẩn: Xuyên khung ức chế trực khuẩn lỵ Sonner và trực khuẩn thương hàn; Đan sâm, Xích thược, Xuyên khung ức chế tụ cầu vàng
Xuyên khung
- GIỚI THIỆU MỘT SỐ LOẠI HÌNH CHÂM CỨU (05.10.2019)
- SUY NHƯỢC CƠ THỂ MẠN TÍNH - KẺ PHÁ HOẠI THẦM LẶNG (08.09.2018)
- MAI HOA PHẤN - PHƯƠNG THUỐC KHỬ MÙI CƠ THỂ TỪ HOÀNG CUNG TRUNG HOA (21.10.2017)
- MỒ HÔI GÂY MÙI KHÓ CHỊU ĐÔNG Y CHỮA THẾ NÀO? (27.09.2017)
- ĐIỀU TRỊ CẢM MẠO BẰNG Y HỌC CỔ TRUYỀN (21.09.2017)
- ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM SAU SINH BẰNG ĐÔNG Y (21.09.2017)
- KẾT HỢP ĐÔNG TÂY Y ĐIỀU TRỊ VIÊM QUANH KHỚP VAI (21.09.2017)
- ĐIỀU TRỊ VIÊM XOANG BẰNG ĐÔNG Y (22.09.2017)
- CHẾ ĐỘ ĂN LOW CARB – LỢI HAY HẠI? (22.09.2017)
- ĐÔNG Y ĐIỀU TRỊ LIỆT DÂY THẦN KINH VII NGOẠI BIÊN (22.09.2017)