NHỮNG ĐIỀU CẦN LƯU Ý KHI “Ở CỬ”

ThS.BS. Nguyễn Trương Minh Thế

Giảng viên ĐH Y Dược TP. HCM

 

Nguồn gốc phong tục

 

Việc chăm sóc phụ nữ sau khi sinh, thường được gọi là "ở cữ". Trong giai đoạn "ở cữ" có rất nhiều quy tắc, và các quy tắc này khác nhau giữa các dân tộc và khu vực. Ví dụ, ở một số vùng của Trung Quốc, người ta treo rèm cửa màu đỏ để ngăn tà khí vào nhà; không cho người lạ vào phòng để tránh mang đi sữa của sản phụ; chồng phải kiêng cữ và không được ở cùng phòng với vợ.

 

 

Ở Malaysia, trong 44 ngày sau sinh, sản phụ bị cấm ăn uống tùy tiện, không được ra ngoài, không được tắm rửa và không được làm việc nhà. Mặc dù những phong tục này có chứa yếu tố mê tín phong kiến và những hiểu biết hạn chế trong điều kiện khoa học chưa phát triển, nhưng cũng có nhiều lý do khoa học: như việc sản phụ hạn chế tiếp xúc với bên ngoài có thể giảm thiểu hoặc ngăn ngừa nhiễm trùng và một số bệnh truyền nhiễm; việc hạn chế hoạt động và ăn uống của sản phụ giúp cơ thể phục hồi và tránh tăng cân quá mức.

Còn tại Việt Nam, phong tục ở cữ cũng có những quy tắc tương tự. Sản phụ thường được khuyên nghỉ ngơi nhiều, tránh làm việc nặng và hạn chế ra ngoài để tránh nhiễm trùng. Chế độ ăn uống cũng được chú trọng, với các món ăn bổ dưỡng như cháo gà, canh rau ngót, và các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng khác để giúp sản phụ phục hồi sức khỏe và đảm bảo đủ sữa cho con bú.

 

Bệnh hậu sản và cách phòng trị

 

Một số người lo sợ về "bệnh hậu sản", cho rằng bệnh này phải được chữa trị trong thời gian ở cữ. Hiện nay, nhiều người chỉ sinh một con, nên chỉ có một lần ở cữ trong đời, nếu mắc bệnh thì sẽ khó chữa khỏi suốt đời. Quan niệm này rõ ràng là phiến diện. "Bệnh hậu sản" chủ yếu là nhiễm trùng sau sinh, biểu hiện lâm sàng bao gồm sốt, đau đầu, toàn thân mệt mỏi, sản dịch nhiều và có mùi hôi; nghiêm trọng hơn có thể có triệu chứng mạch đập nhanh, rét run và sốt cao, nhiệt độ cơ thể có thể vượt quá 39°C~40°C, thường là biểu hiện của nhiễm trùng huyết. Nguyên nhân gây bệnh rất đa dạng, có thể do khử trùng không nghiêm ngặt khi sinh, quan hệ tình dục trước và sau sinh đưa vi khuẩn vào, vệ sinh vùng kín sau sinh không đảm bảo, hoặc do sức khỏe của sản phụ kém, mắc bệnh thiếu máu hoặc các bệnh mãn tính khác. Sau khi sinh, vùng kín của sản phụ bị tổn thương nhẹ, tử cung có vết thương, một lượng nhỏ máu ứ đọng không được thải ra và sự tiêu hao năng lượng lớn trong quá trình sinh nở làm giảm sức đề kháng của cơ thể, dẫn đến vi khuẩn xâm nhập, phát triển và sinh sôi, gây ra các bệnh như viêm nội mạc tử cung, viêm phần phụ tử cung, viêm phúc mạc, gọi chung là "bệnh hậu sản". Nếu nghiêm trọng, có thể lan ra toàn thân, gây nhiễm trùng huyết, đe dọa tính mạng.

 

 

Theo y học cổ truyền, phụ nữ mang thai sau khi sinh khí huyết suy yếu, dễ bị ngoại tà xâm nhập, gây ra "bệnh hậu sản". Phương pháp phòng trị truyền thống là sau sinh có thể uống Sinh hóa thang (Đương quy 15 g, Xuyên khung 9 g, Đào nhân 9 g, Bào khương 6 g, Cam thảo 6 g, thêm rượu vừa đủ) 3 thang, để hoạt huyết hóa ứ, ôn kinh chỉ thống, giúp sản dịch nhanh chóng được thải ra và tử cung phục hồi, giảm đau bụng do co thắt tử cung, ngăn ngừa nhiễm trùng sau sinh. Đối với những trường hợp đã bị nhiễm trùng, sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị, nhanh chóng ngăn chặn nguồn bệnh. Tất nhiên, cần sắp xếp chế độ ăn uống hợp lý, chú ý điều chỉnh nhiệt độ và không khí trong phòng, hình thành thói quen sinh hoạt tốt và thực hiện một loạt các biện pháp tổng hợp.

 

 

Cách tắm rửa trong thời gian ở cữ

 

Vấn đề vệ sinh của sản phụ có liên quan trực tiếp đến việc phát sinh bệnh hậu sản. Trong một số phong tục cũ ở một số khu vực, có quan niệm rằng sản phụ không được đánh răng, gội đầu, tắm rửa trong thời gian ở cữ, nhưng đây là quan niệm sai lầm. Các chuyên gia cho biết, sau sinh từ 24 giờ đến khoảng 5 ngày, sản phụ có thể tắm vòi sen, và sau 6 tuần có thể tắm bồn, vùng kín cần được vệ sinh thường xuyên.

Tắm rửa không chỉ giúp ngăn ngừa nhiễm trùng hậu sản mà còn giúp lưu thông khí huyết, giảm mệt mỏi, và thúc đẩy quá trình phục hồi tinh thần và thể lực của sản phụ. Nước tắm nên dùng nước ấm từ 34°C~36°C, mỗi lần tắm không nên quá lâu, chỉ nên từ 5~10 phút để tránh các triệu chứng khó chịu như hạ đường huyết, chóng mặt. Ngay cả trong mùa hè nóng bức, sản phụ cũng không nên tắm bằng nước lạnh vì dễ gây tổn thương khí huyết.

 

Ở cữ và bảo vệ sữa mẹ

 

Lượng sữa mẹ không liên quan đến việc có người lạ vào phòng ngủ của sản phụ trong thời gian ở cữ. Để đảm bảo đủ sữa cho bé, người mẹ cần giữ tinh thần vui vẻ, tránh buồn phiền, tức giận để đảm bảo khí huyết lưu thông, giúp sữa tiết ra thuận lợi; ăn uống hợp lý, ăn các thực phẩm giàu dinh dưỡng như cá, tôm, rau xanh, sườn để cung cấp nguồn dinh dưỡng cho sữa; cho con bú đúng cách, tăng cường mát-xa ngực, cho bé bú nhiều để kích thích tuyến sữa hoạt động tốt. Mỗi lần cho bé bú nên để bé bú hết sữa, nếu không hết thì nên vắt ra hoặc dùng máy hút sữa. Nhiều gia đình lo sợ sản phụ ăn không đủ sẽ thiếu sữa cho con, nên cho sản phụ ăn nhiều đồ béo, nhưng điều này có thể gây phản tác dụng, làm tăng gánh nặng cho cơ thể sản phụ, gây khó tiêu và béo phì, đồng thời giảm tiết sữa.

Việc ở cữ là một sự kiện quan trọng trong đời người phụ nữ, cũng như có ảnh hưởng đến gia đình và xã hội. Làm thế nào để sản phụ có thể ở cữ an toàn và khỏe mạnh là một vấn đề cần được toàn xã hội quan tâm.