ĐÔNG Y HIỂU BIẾT VÀ PHÒNG NGỪA VIÊM QUANH KHỚP VAI NHƯ THẾ NÀO?

ThS.BS. Nguyễn Trương Minh Thế

Giảng viên ĐH Y Dược TP. HCM

 

Viêm quanh khớp vai là bệnh lý với triệu chứng chính là đau quanh khớp vai, hạn chế vận động, lâu dần có thể dẫn đến teo cơ, cứng khớp.

Triệu chứng điển hình của viêm quanh khớp vai là đau và hạn chế vận động khớp vai. Đau là triệu chứng nổi bật khi bệnh khởi phát, ban đầu nhẹ và từng cơn, thường do thay đổi thời tiết hoặc lao động. Theo thời gian, đau trở nên liên tục, đặc biệt rõ rệt khi vận động khớp vai như dạng ngoài, xoay trong, duỗi sau sẽ gây đau dữ dội. Người bệnh thường hạn chế vận động tay để giảm đau. Đau tăng khi vận động và cả khi nghỉ ngơi, đặc biệt vào ban đêm, khiến người bệnh khó ngủ, không thể nằm nghiêng bên vai đau, và đôi khi không thể tìm được tư thế thoải mái cho vai.

 

 

Hạn chế vận động khớp vai là đặc trưng khác của viêm quanh khớp vai, thường xuất hiện sau 3 - 4 tuần đau rõ rệt, do dính và co rút các mô mềm như bao khớp, dây chằng, khiến khớp vai cứng và hạn chế vận động toàn diện. Khi bệnh tiến triển, đau có thể giảm nhưng hạn chế vận động tăng lên, đặc biệt là dạng ngoài và xoay trong, ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày như chải tóc, đánh răng, rửa mặt, mặc quần áo. Khi bao khớp dính và co rút, bệnh nhân có thể xuất hiện hiện tượng "kháng vai", tức là nâng cao xương bả vai để mở rộng phạm vi vận động khớp vai.

Đông y quan niệm về viêm quanh khớp vai như thế nào?

Trong Đông y không có tên bệnh Viêm quanh khớp vai, nhưng các triệu chứng của bệnh này thuộc phạm trù chứng tý.  Trong “Tố Vấn – Tý Luận” có đề cập: “Tý chứng được cho là do phong, hàn, thấp gây ra”. Trong "Linh Khu – Tặc Phong", lần đầu tiên tý chứng được liên kết với chấn thương, cho rằng sau chấn thương, huyết ứ tụ lại giữa cơ và xương, khí huyết không lưu thông, dễ bị phong hàn thấp tà xâm nhập, gây ra tý chứng. Đến thời Tùy Đường, tý chứng được hiểu rõ hơn là liên quan đến lao tổn, khí huyết không đủ lại thêm ngoại tà xâm nhập. Ví dụ, "Chư Bệnh Nguyên Hậu Luận" viết: "Do cơ thể hư yếu, tấu lý sơ hở, phong tà xâm nhập vào gân cơ,.. làm gân co rút, tà khách vào kinh túc Thái dương, khiến vai lưng co cứng…". "Tiên Thụ Lý Thương Tục Đoạn Bí Phương" cũng chỉ rõ tý chứng liên quan đến chấn thương: "Mang thương tổn gân cốt, vai lưng đau nhức". Đến thời Thanh, "Y Tông Kim Giám" tổng kết nhận thức về đau vai và cánh tay trong hàng ngàn năm, chỉ ra rằng đau vai lưng có các chứng khí trệ kinh lạc, khí hư, huyết hư và kèm phong, kèm đàm. Bệnh có nhiều tên gọi khác nhau, như "lậu kiên phong" hoặc "lộ kiên phong" đau vai khi gặp lạnh trong lúc ngủ hoặc làm việc trong môi trường lạnh, "đông cứng vai" khi vai bị hạn chế vận động nghiêm trọng, "ngũ thập kiên" khi thường gặp ở người trên 50 tuổi, và "kiên tý" khi đau rõ rệt, thuộc phạm vi chứng tý. Bệnh thường gặp ở nữ nhiều hơn nam.

Đông y hiện đại tổng kết kinh nghiệm cổ nhân, cho rằng bệnh này liên quan đến khí huyết không đủ, phong hàn thấp ngoại cảm và lao tổn. Bệnh được chia thành ba loại chính: phong hàn thấp, khí huyết ứ trệ và khí huyết hư.

1. Khí huyết hư: Chủ yếu do tuổi cao, cơ thể suy yếu, Can Thận tinh suy. Khí huyết không đủ làm gân không được nuôi dưỡng, huyết hư gây đau, lâu ngày gân xương suy yếu, gân mạch co rút không dùng được. Triệu chứng gồm đau mỏi vai, đau tăng khi mệt mỏi, kèm chóng mặt, khó thở, tim đập nhanh, mất ngủ, tứ chi yếu mỏi.
2. Phong hàn thấp: Chủ yếu do tuổi cao, khí huyết suy yếu, sống lâu hoặc làm việc ở nơi ẩm thấp, gặp mưa gió, nhiệt độ phòng ngủ ban đêm quá lạnh, phong hàn thấp tà xâm nhập vào huyết mạch cơ bắp. Máu không lưu thông làm mạch co rút đau, tà hàn thấp lan tràn vào cơ bắp làm co rút không duỗi được, yếu không dùng được. Triệu chứng gồm đau lan vai, gặp lạnh đau tăng, ấm lên đau giảm, sợ gió, sợ lạnh, vai có cảm giác nặng.
3. Khí trệ huyết ứ: Chủ yếu do chấn thương gân cốt hoặc lao động quá sức, gân mạch bị tổn thương, huyết ứ bên trong, mạch không thông gây đau, lâu ngày gân mạch không được nuôi dưỡng, co rút không dùng được. Triệu chứng gồm vai sưng đau, cự án, đau tăng về đêm.

Vận động trị liệu

Phương pháp điều trị không thể thiếu là vận động trị liệu, bao gồm kỹ thuật làm mềm khớp và tự luyện tập của bệnh nhân. Kỹ thuật làm mềm khớp do nhà trị liệu thực hiện. Tự luyện tập của bệnh nhân gồm các bài tập Codman, tập thang vai, tập với gậy thể dục, tập với dây đàn hồi.

1. Bài tập Codman: Còn gọi là bài tập đung đưa (bệnh nhân đứng, cúi người, cầm tạ nhỏ, đung đưa trước sau, trái phải và xoay tròn theo chiều kim đồng hồ và ngược chiều kim đồng hồ, 1-3 phút/lần, 2-3 lần/ngày, nếu đau tăng khi cầm tạ thì không cần cầm tạ).
2. Tập thang vai: Leo thang từ phía trước và bên, cố gắng đạt độ cao tối đa, giữ thân thẳng, không nhún vai.
   • Cách thực hiện tập thang vai:
     • Chuẩn bị: Đứng thẳng trước một chiếc thang hoặc một bề mặt có thể leo lên.
     • Thực hiện:
     • Leo thang từ phía trước: Đặt tay lên bậc thang và từ từ leo lên, cố gắng đạt độ cao tối đa mà bạn có thể.
     • Leo thang từ bên: Đứng nghiêng người và leo thang từ bên, cũng cố gắng đạt độ cao tối đa.
   • Lưu ý: Giữ thân thẳng, không nhún vai, và thực hiện động tác một cách chậm rãi và kiểm soát.
3. Tập với gậy: Hai tay cầm gậy, nâng lên, nâng chéo, duỗi ra sau, kéo dài, khi vai bên đau hoạt động đến vị trí cuối cùng, tay lành có thể dùng gậy hỗ trợ.

Dự phòng từ thói quen sinh hoạt

Về sinh hoạt hàng ngày, khi đau nhiều nên tránh mang vật nặng. Khi đau giảm, khớp vai hạn chế vận động cần chọn phương pháp điều trị chính quy và tăng cường tự luyện tập, chú ý không thực hiện các hoạt động mạnh, thô bạo để tránh gây tổn thương thứ phát. Viêm quanh khớp vai có quá trình bệnh dài, hiệu quả điều trị chậm, một số bệnh nhân có thể tự khỏi nhưng thời gian dài, đau đớn nhiều, chức năng không phục hồi hoàn toàn. Do đó, cần phối hợp điều trị, tránh các yếu tố làm bệnh nặng thêm như gió lạnh, chấn thương trong sinh hoạt hàng ngày, và tăng cường tự luyện tập để nâng cao hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian bệnh và đẩy nhanh quá trình hồi phục.